Նոյեմբերի 2-4-ը Ստամբուլի Բոսֆորի համալսարանում տեղի է ունեցել գիտաժողով նվիրված իսլամացված հայերին, որին մասնակցել է շուրջ 600 մարդ: Թուրք քաղաքագետ Ջենգիզ Աքթարը RFI-ին տված հարցազրույցի ժամանակ պատմել է այն մասին, թե ինչպես է թուրքական հասարակության մեջ վերադառնում հիշողությունը, ինչու այլևս կառավարությունը չի խոչընդոտում այդ գործընթացին:

-Դուք թուրք եք և Դուք հանգիստ կերպով խոսում եք Հայոց ցեղասպանության մասին: Թուրքական մտավորականության ավելի շատ ներկայացուցիչներ են սկսում խոսել այդ մասին բացահայտ, շատ գրքեր են տպագրվում թուրքերենով: Ինչքա՞ ն դժվար է եղել կազմակերպել իսլամացված հայերի մասին գիտաժողով: Հիշեցնեմ, որ այդ գիտաժողովին պատրաստվել են շուրջ մեկ տարի:

- Դա հիշողության վերադարձ է, Թուրքիան սկսում է հիշել: Միատարր ազգի մասին կեղծ պատկերացումների վերջը եկել է: Վիրակապած ազգը ճաքեր է տալիս: Այս հիշողությունը, որից ցանկանում էին բռնի կերպով ազատվել, վերադառնում է: Պետությունը այլևս չի խոչընդոտում այդ գործընթացին: Դա շատ հետաքրքիր, միևնույն ժամանակ ցավալի երևույթ է: Երիտասարդությունը այլևս չի ընդունում այն, ինչ նրան պատմում էր պետությունը հարյուր տարվա ընթացքում, և ոչ միայն հայերի, այլ նաև թուրքերի մասին: Իսլամի սահմանումը, պետության աշխարհիկ լինելը, քուրդերի էթնիկ պատկանելիության ճանաչումը, Հայոց ցեղասպանության չընդունելը, շատ բան է փոխվել: Այժմ հիշողությունը վերադառնում է բազմաթիվ գրքերի և գիտաժողովների միջոցով: Սակայն այն միայն վատ հիշողություն չէ, քանի որ բոլոր մարդիկ խոսում էին տարբեր լեզուներով, ունեին տարբեր մշակույթներ և ապրում էին միասին: Կար ինչ-որ ներդաշնակություն, որը խախտվեց: Ես չեմ ասում , որ Օսմանյան կայսրության ժամանակ ամեն ինչ լավ էր և բոլորը միմյանց սիրում էին, սակայն նրանք ապրում էին միասին: Սակայն Թուրքիայում արևմտյան պատկերացմամբ «ազգ» երևույթի առաջացմամբ ամեն ինչ խախտվեց:

-Սակայն ինչու՞ կառավարությունը այժմ չի փորձում խոչընդոտել այս հիշողության վերադարձին: Այլևս չի ցանկանում վերադառնալ այն լավին, ինչ եղել է:

- Երկրում իշխող  «Արդարություն և զարգացում»կուսակցությունը,չնայած իր բոլոր թերացումներին, միակն է, որ չի խոչընդոտում այդ գործընթացին: Ֆրանսերենով ասում են դիակը այնքան մեծ է, որ այլևս այն պահարանում չես թաքցնի: Դուք սկզբում ասեցիք, որ թուրքական մտավորականության շատ անդամներ են սկսում խոսել այդ հիշողության մասին: Սակայն այդ թուրքերը միշտ ապրել են այստեղ, նրան իմացել են, որ Հայոց ցեղասպանություն եղել է: Հայերը ապրել են թուրքերի հարևանությամբ, ում այժմ անցել է հայկական տներն ու ունեցվածքը: Մենք այդ մասին իմացել ենք և գիտենք, այդ հիշողությունը փոխանցվել է բանավոր կերպով, սակայն դրա մասին ոչ մի տեղ չեն գրել, հրապարակայնորեն չեն ասել: Մարդիկ միաժամանակ չեն ցանկացել ռիսկի դիմել, որպեսզի չառաջացնեն համընդհանուր զայրույթ: Կան մի շարք գործոններ. քաղաքացիական հասարակությունը առաջ է շարժվում, իշխանությունը չի խոչընդոտում: Սակայն դեռևս ցեղասպանություն բառի համար կարելի է հայտնվել բանտում, այն նախատեսված է ՔՕ 305-րդ հոդվածով: Սակայն ոչ մեկին չեն հետապնդում: Ես պատկերավոր կասեմ, որ ջինը դուրս է եկել լամպից և այլևս հետ չի վերադառնա: 

- Ինչու՞ էր կարևոր կազմակերպել այս գիտաժողովը, այն ցավալի հարց չէ:

- Այդ թեման երկար տարիներ արգելքի տակ էր, սակայն դա գաղտնիք էր, որ բոլորը գիտեին, սակայն ոչ մեկ չէր խոսում այդ մասին: Այժմ բոլորը գիտեն մահմեդականացված հայերի գոյության մասին: Սակայն այդ մասին նախկինում չէին խոսում: Սակայն այս գիտաժողովը ոչ թե հայ-մահմեդականների մասին էր որպես սոցիալական դասակարգ, այլ մենք խոսում էինք այն գործընթացների մասին, որոնք հանգեցրել են այս հայերի մահմեդականացմանը: Ես մտածում եմ, որ մի գիտաժողով էլ կլինի, որտեղ կխոսանք նրանց մասին որպես սոցիալական դասակարգի: Քանի որ այժմ թուրքական հասարակությունում պտտվում են մտքեր, որոնց համաձայն թուրքերը կարող են լինել միայն մահմեդական, իսկ հայերը միայն քրիստոնյա: Այժմ այդ բոլոր համոզմունքները վերանայվում են և դա շատ լավ է: