ԹՈՒՐՔԻ ՓՈՂԵՐԸ ԿՐԵՑԻ ՈՒ ՀԱՍԱ ԵՐԵՎԱՆ...

(պատմում էր Վահագն Դավթյանը)

.-Սմոլենսկի մոտ 3500 հոգանոց մեր դիվիզիան շրջափակման մեջ ընկավ: Հետս Դոնի Ռոստովից մի հայ տղա կար. հիշում եմ ՝ անունը Հարություն էր, ասաց, Վահագ արի մեր կոմերիտական տոմսերը հողի տակ թաղենք, գնանք հանձնվենք: Ասացի, երբե'ք: Մութն ընկավ,, մի փոսի մեջ նստած՝ քնով էի անցել: Լուսադեմին արթնացա, տեսա Հարությունը չկար...
Հանձնվել էր գերմանացիներին ․․․

...ՈՒզում եմ շրջափակումից դուրս գալ, չգիտեմ, ի՞նչ ճանապարհով, քարտեզ էլ չունեմ:

Լավ է, մեր գնդից մի քանի ռուս զինվորների հանդիպեցի, մի խոսքով, հրաշքով դուրս պրծանք շրջափակումից: Հետո պարզվեց, որ մեր 3500 հոգանոց դիվիզիայից 127 զինվոր է է փրկվել:

Տարիներ հետո, երբ թերթեցի Հայրենական պատերազմի քառահատոր պատմության գրքերը, այդ նույն տեղանքի քարտեզը նայեցի և համոզվեցի, որ մեզ փրկվելու, ազատվելու ընդամենը մի մազաչափ տեղ է եղել. այդտեղից էլ հրաշքով դուրս ենք պրծել: ( Ի դեպ, իմ տարեթվի ծնվածների ընդամեն 3 տոկոսը ողջ մնացին ու վերադարձան պատերազմից , ես այդ փրկվածների մեջն եմ․․․)։

․․․Երկու անգամ վիրավորվեցի: Առաջին անգամ վերքս թեթև էր. քունքս պատռվեց , արյունը լցվեց աչքս, սպին մինչև հիմա կա: Ցույց էր տալիս քունքի սպին։
Երկրորդ անգամ արկի պայթյունից կոշտ հողակտորը թռել էր, պատռել
բամբակե զինվորական շալվարս, հասել ոսկորիս: Երբ նայեցի, ինձ թվաց թե շալվարիս բամբակն է. հետո տեսա, որ երևացող սպիտակը՝ ծնկիս ոսկորն է: Տեղափոխեցին Մագնիտագորսկ, պառկեցրին զինվորական հոսպիտալում: Վեց ամիս բուժվեցի, բայց վերքս այդպես էլ չփակվեց: Արձակուրդ տվեցին․․․
Վերջին գիշերս էր հոսպիտալում․․․

Վիրավորների մեջ մի թուրք տղա կար. մտնում էր սպաների հիվանդասենյակները և փողով թուղթ (ղումար) էր խաղում: Սպաները փող շատ ունեին, երկու-երեք ամսվա աշխատավարձը միանգամից էին ստանում: Թուրքը բոլորի փողերը կրեց: Հիվանդանոցային խալաթի գրպանը լցրեց:

Հետո եկավ զինվորներիս հիվանդասենյակ: Ես ընդամենը 200 ռուբլի ունեի: Առաջարկեց խաղալ: ,,Աչկո,, խաղալ չգիտեի, բայց ունեցածս փողը, որ այդ օրն էի ստացել , որպես գործուղման դրամ, որ տուն հասնեի, մի բան չէր՝ հազիվ 2 կգ հացի գումար։

Համաձայնեցի։ Ի դեպ, առաջին անգամ էի խաղում։ Հարցրի՝ ո՞նց են խաղում, բացատրեց իբր: Խաղացինք , մեկ էլ տեսնեմ թուրքի գրպանի փողերը կամաց-կամաց լցվում են գրպանս:
Այդպես է, առաջին անգամ խաղացողի բախտը միշտ բերում է: Գիշերվա 12-ին, երբ լույսերը հանգցրին, թուրքը համարյա բոլոր փողերը տանուլ էր տվել: Ասաց․- ոչինչ առավոտյան կշարունակենք: Մտքումս ասի, եթե ինձ գտնես՝
կշարունակես, բա չե՞ս շարունակի ․․․

Չգիտեր, որ առավոտ շուտ, ինձ այլևս չի գտնելու, արձակուրդ էին ուղարկում վիրավոր ոտքիս պատճառով:

Մայիս ամիսն էր: Ստալինգրադը դեռ ազատագրված չէր: Գնացքով Ստալինգրադից պիտի նախ գնայի Բաքու, Թիֆլիս, հետո Երևան: Մեզ քարտեր էին տվել, որ կայարաններում իջնենք, մթերք ստանանք: Բայց այնպիսի հերթ էր գոյանում, եթե կանգնեինք, տասը օրից չէր հասնի հերթդ: Հետո էլ գնացքում նստելու տեղ չէիր գտնի: Հաշվեցի, տեսնեմ 8000 ռուբլի ունեմ: Կիսակայարաններում իջնում էի, թուրքից կրած փողով ուտելիք գնում, ուտում, մի բան էլ բաժին հանում մյուսներին․․․

Գնացքն այնքան լիքն էր, որ շատերը գնացքի վագոնների վրա նստած կամ պառկած էին ճամփորդում։ Փող տվեցի, գնացքի ուղեկցորդը կողքին տեղ տվեց: Մեկ ամիս տևեց. Առոք-փառոք Թիֆլիս հասա, հաշվեցի,կրածս 8000 -ից՝ 400 ռուբլի էլ գրպանումս էր մնացել: Մտածեցի, այ մարդ, եթե թուրքին կրած չլինեի, իրենց տված 200 ռուբլով ո՞նց էի գոյատևելու , հաստատ սովահար կլինեի․․․

1942-ի հունիսի 22 ին հասա Երևան: Տրամվայ կար, բայց այնքան էի կարոտել Երևանին, որ որոշեցի ոտքով հասնել Արաբկիր: Տրամվայում արաբկիրցի մի կին ինձ տեսնում, գնում մորս ասում է, թե տղադ գալիս է: Հասա Արաբկիր, մեր հարևանը բռնեց, տարավ իր տուն մտցրեց , պահեց: Մորս հոգու հետ է երևի ուզեցել խաղալ․․․

Խեղճ մայրս լացելով, հորեղբորս աղջկան շալակին, խելագարի պես այս կողմ , այն կողմ է վազել, ինձ փնտրել: Վերջապես հանդիպեցինք...

Մայրս այդ գիշեր աչք չփակեց: Պատմում էր, որ երազ էր տեսել ու երազի մեջ մի բարի մարդ իրեն ասել էր․- Պատերազմը , որ օրը որ սկսվել է, մեկ տարի հետո , նույն օրն ավարտվելու է քեզ համար․․․
Այդպես էլ եղավ. 1942-ի հունիսի 22-ին ես տանն էի...մորս համար ավարտվեց պատերազմը, որդին տանն էր․․․

Սիլվա Յուզբաշյանի ֆեյսբուքյան էջից