Իսրայելցիները կարող են արդարացնել իրենց հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ իրական քաղաքականության տեսանկյունից: Կոպիտ ասած՝ սա հարաբերություն է, որը հիմնված է «զենք՝ էներգիայի դիմաց» հաշվարկի վրա: Իսրայելը Բաքվին վաճառել է միլիարդավոր դոլարների գերարագ ռազմական տեխնիկա, իսկ դրա դիմաց Ադրբեջանից ստացել է իր նավթային կարիքների գրեթե կեսը: Սակայն երկարատեւ վնասը շուտով կարող է գերազանցել ցանկացած կարճաժամկետ շահերին, National Interest-ում գրում է Մայքլ Ռուբինը:

Լեռնային Ղարաբաղում 45-օրյա պատերազմում Հայաստանի պարտությունը հիմնականում երկնքում նրա տիրապետության կորստի հետեւանքն էր: Հայաստանը չունի Ադրբեջանի հսկայական նավթային հարստությունը: Նրա տնտեսությունը նախկինի պես խեղդվում է Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի ցամաքային շրջափակման պատճառով: Տնտեսական այս իրողությունը ազդել է Հայաստանի ռազմական ռազմավարության վրա, որն ուղղված է Ադրբեջանի ցամաքային ուժերի հետ հավասարության ապահովմանը: Լեռնային Ղարաբաղի տեղագրությունը հիշեցնում է Շվեյցարիան: Նույնիսկ ավելի փոքրաթիվ ցամաքային զորքեր ունեցող հայերը հավատում էին, որ կարող են ավելի բարձր դիրքեր պահպանել: Դա ճակատագրական սխալ հաշվարկ էր: Ադրբեջանը ոչ միայն համալրեց իր ռազմաօդային ուժերը թուրքական F-16-ներով, այլ տասնյակ իսրայելական կամիկաձե ԱԹՍ-ների եւ հետախուզական ԱԹՍ-ների գնումն ու օգտագործումը պատերազմում կշեռքի նժարը թեքեց Հայաստանի դեմ:

Շատ հայեր եւ սովորական արտաքին դիտորդներ կենտրոնանում են բարոյական փաստարկի վրա՝ մի Հոլոքոստի զոհերը ոչ միայն աչք են փակում, այլ զենք են վաճառում մյուսի հավանական մեղավորներին: Նախագահ Ռեուվեն Ռիվլինի հավաստիացումները հայ գործընկեր Արմեն Սարգսյանին այն մասին, որ Իսրայելի ռազմական առեւտուրը «ուղղված չէ որեւէ կողմի դեմ», ավելի դատարկ էին՝ հաշվի առնելով հակամարտության նախորդ օրերին եւ, հնարավոր է, դրանց ընթացքում զենքի արագ առաքումը: Իսրայելում եւ այլուր ռեալիստները կարող են մերժել բարոյական փաստարկները՝ հաշվի առնելով այլ շահերի անմիջականությունը, բայց եթե Իսրայելը ներգրավված է դրանում, ցինիկ կարճաժամկետ մոտեցումը նրա վրա թանկ կնստի։

Դիտարկենք սահմանների մասին Իսրայելի պատկերացումները՝ շուրջ կես դար է, ինչ «ապահով սահմանների» անհրաժեշտությունը Իսրայելի առաջնահերթություններից մեկն է ցանկացած խաղաղ կարգավորման գործընթացում: Հանգուցյալ Իգալ Ալլոնը «Պալմախ»-ի՝ հրեական հատուկ նշանակության ջոկատների հիմնադիրն էր անկախությունից առաջ, եւ նրա հետագա քաղաքական կարիերան ներառում է ութ տարի՝ որպես փոխվարչապետ, եւ երեք տարի՝ որպես արտաքին գործերի նախարար:

1976թ. նա Foreign Affairs ամսագրում գրել էր «Իսրայել. Սահմանների ապահովման օգտին փաստարկներ» հոդվածը, որում ձեւակերպել էր Իսրայելի մտավախությունները եւ իր ընկալումը, թե ինչպես կարող է զարգանալ «հող՝ խաղաղության դիմաց» սկզբունքը:

Վարչապետներ Արիել Շարոնի եւ Բենիամին Նեթանյահուի խորհրդական, գիտնական Դորա Գոլդը գրել է մի քանի զեկույցներ այն մասին, որ պաշտպանվող սահմանները ծայրահեղ կարեւոր նշանակություն ունեն կայուն խաղաղության համար:

Հայաստանը վաղուց է անվտանգության նմանատիպ հաշվարկներ անում՝ Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստանը բաժանող տարածաշրջանները կարեւոր նշանակություն ունեն երկու հանրապետությունների անվտանգության համար: Խոսքը ոչ միայն բարձունքների եւ հաղորդակցության մասին է, այլ նաեւ Քարվաճառի շրջանի մասին, որը, Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի կողմից սահմանված հրադադարի համաձայնագրի համաձայն, փոխանցվել է Ադրբեջանին, նաեւ Հայաստանի Հանրապետության ջրամատակարարման 85 տոկոսի աղբյուր է հանդիսանում:

Բավական չէ Ադրբեջանն այժմ իշխանություն ունի դադարեցնել ջրամատակարարումը Հայաստանին, հայ պաշտոնյաները մտահոգված են, որ Ադրբեջանը կամ արմատական սիրիացի արաբ իսլամիստները, որոնց, որպես վարձկանների, նա օգտագործել է, պարզապես կարող են թունավոր կամ ռադիոակտիվ թափոններ լցնել առվակի մեջ եւ թունավորել Սեւանա լիճը:

Իսրայելն, իհարկե, նախկինում բարձրացրել էր ջրի անվտանգության խնդիրները՝ կապված Գալիլեյի ծովի եւ Գոլանի բարձունքների հետ: Սակայն այժմ նախադեպերը, որոնք նա ստեղծել է ընդդեմ Հայաստանի՝ աջակցելով Ադրբեջանին, խարխլում են Իսրայելի հետագա բանակցային դիրքը: Հնարավոր է, որ Ադրբեջանը ուրախությամբ գնել է իսրայելական անօդաչու թռչող սարքերը, բայց Իսրայելի երկարաժամկետ անվտանգության գինը շատ ավելի բարձր է, քան կարծում են իսրայելցիները:

Անհասկանալի է նաեւ, թե ինչպես են աշխատելու խաղաղապահ գծերը: Ռուս խաղաղապահները, որոնց հետ ես հանդիպել եմ ինչպես Ստեփանակերտում, այնպես էլ Քելբաջարի շրջանում, պրոֆեսիոնալներ են: Նրանք բարյացակամ էին տեղացիների նկատմամբ: Նրանք թույլ էին տալիս երեխաներին նստել իրենց զրահամեքենաների վրա, տարեց բնակիչների հետ օղի էին խմում` հարաբերություններ կառուցելու համար, եւ կանոնավոր դիմում էին ՀԿ-ներին` ինչպես արեւմտյան, այնպես էլ տեղական՝ կոորդինացման մեխանիզմներ ստեղծելու համար: Այնուամենայնիվ, ռուսները չկարողացան կասեցնել ադրբեջանական զորքերի կամ նրանց վարձկանների կողմից նույնիսկ Լաչինի միջանցքի երկայնքով հայ խաղաղ բնակիչների առեւանգումները եւ չկարողացան կանխել բախումները Սոթքի ոսկու հանքի շուրջ: Եթե նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մահվանից հետո Ռուսաստանն ընկղմվի քաոսի մեջ, ապա ռուս խաղաղապահները կարող են գոլորշիանալ նույնքան արագ, որքան եկել են, եւ թողնել Հայաստանը անպաշտպան:

Հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով իրավիճակը հեռու է բուֆերային գոտուց, որը Իսրայելը պահանջեց Եգիպտոսից՝ Սինայի վերադարձից հետո: Պատերազմում Իսրայելի օգնությունը Ադրբեջանին եւ Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղից բաժանող տարածքներում բուֆերային կամ ապառազմականացված գոտիների բացակայությունը նույնպես նախադեպ կդառնա Արեւմտյան ափի այն մասերում ապառազմականացված գոտիներից խուսափելու, որը, ի վերջո, Պաղեստինի պետության մաս կդառնա:

Իսրայելի գրկախառնություններն Ադրբեջանի հետ ոչ միայն առեւտրային էր, այլեւ ռազմավարական, քանի որ երկու երկրները համագործակցում էին ընդհանուր թշնամու՝ Իրանի դեմ: Իսրայելցի շատ պաշտոնյաներ, իհարկե, Իսլամական Հանրապետությունը համարում են էկզիստենցիալ մարտահրավեր:

Իրանական հոգեւոր ռեժիմը, սակայն, սպառնում էր նաեւ Ադրբեջանին, քանի որ այդ երկրի աշխարհիկ շիական ռեժիմը տրամադրում էր այլընտրանքային մոդել, որը շատ իրանցիներ էին ցանկանում: Իսրայելա-ադրբեջանական ամուր հարաբերությունների կողմնակիցները երկու երկրների հսկողություն, հետապնդում եւ հետախուզական համագործակցություն են ծավալում ընդդեմ Իսլամական Հանրապետության հետ Հայաստանի ավանդական ամուր կապերի:

Այստեղ իսրայելցի պաշտոնյաների կողմից տարածաշրջանային դինամիկայի սխալ մեկնաբանումը ինքնաիրացման մարգարեություն է ստեղծում՝ ընդունելով Ադրբեջանն ու Թուրքիան, բայց լռելով այս երկու երկրների կողմից Հայաստանի շրջափակման մասին՝ նրանք ստիպում են Հայաստանին ապավինել Իրանին՝ որպես իր տնտեսության փրկության օղակի: Հայերի գրեթե մեկ երրորդը ապրուստի միջոցը վաստակում գյուղատնտեսության միջոցով: Արգելափակման պատճառով թանկ կլիներ արտադրանքը արտահանել օդային ճանապարհով եւ այն կդարձներ անմրցունակ: Այսպիսով, Իրանը դառնում է միակ կենսունակ տարբերակը: Նույնն է օգտակար հանածոների եւ արդյունաբերական արտադրանքի մեծ մասի դեպքում: Իսրայելի ավելի հեռանկարային քաղաքականությունը կլինի օգնել Հայաստանին խուսափել Իրանից կախվածությունից՝ պահանջելով, որ Թուրքիան եւ Ադրբեջանը բացեն իրենց սահմանները հայկական ապրանքների համար:

Իսրայելի կարճատեսության վերջին գործոնը կապված է այն փաստի հետ, որ ավելի քան 7700 արաբ կամ թուրքմեն վարձկաններ Սիրիայից Ադրբեջան են տեղափոխվել՝ քրիստոնյաների դեմ կրոնական ջիհադ կազմակերպելու համար: Այս վարձկանների ինքնությունն ավելի ու ավելի է հայտնի դառնում՝ նրանցից շատերը եկել են Սիրիայից, իսկ ոմանք նախկինում կռվել են «Ալ-Քաիդա»-ի կամ ԴԱԻՇ-ի հետ կապված խմբերի կողմից:

Իսրայելցիները կարող են ներկայացնել Ադրբեջանը որպես աշխարհիկ եւ դավանանքի ազատությունը հարգող երկիր, բայց այն, որ նախագահ Իլհամ Ալիեւը գրկում է գրոհայիններին, որոնք քանդում են եկեղեցիները, գլխատում են բանտարկյալներին եւ հակաքրիստոնեական գործողություններ են կատարում՝ գերիների ականջները կտրելով եւ աչքերը հանելով, այլ բան է ենթադրում։

Առնվազն, իսլամիստ վարձկանների հետ Ադրբեջանի գրկախառնությունը կարող են ոչ միայն ապակայունացնել երկիրը երկարաժամկետ հեռանկարում, այլ նաեւ Իսրայելին դարձնել ավելի խոցելի: Պարզ ասած՝ լավ ահաբեկիչ հասկացություն գոյություն չունի, եւ աչք փակելով Ալիեւի վերջին գործողությունների վրա՝ Իսրայելը խարխլում է ահաբեկչության դեմ իր իսկ պատերազմը՝ ինչպես կարող է նա բողոքել, որ Գազայի հատվածում ՀԱՄԱՍ-ը օրենքից դուրս է, երբ Իսրայելը, թեկուզ անուղղակիորեն, համագործակցում է այդպիսի վարձկանների հետ՝ Հայաստանի դեմ:

Իսրայելի հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ զարգացել են տասնամյակներով: Դրանք միգուցե մի ժամանակ իմաստ են ունեցել, բայց ժամանակները փոխվել են: Հայաստանում ժողովրդավարություն է, իսկ Ադրբեջանում` ընտանեկան բռնապետություն: Հայաստանը պաշտպանում է դավանանքի ազատությունը, մինչդեռ Ադրբեջանն աշխատում է իսլամիստ ծայրահեղականների հետ: Ադրբեջանի ատելությունը հայերի նկատմամբ նաեւ Իրանին թույլ է տալիս օգտագործել տարաձայնությունները: Միեւնույն ժամանակ, եթե նախկինում Իսրայելն իր էներգետիկ կարիքները բավարարելու քիչ հնարավորություններ ուներ, ապա այժմ նա կարող է ապավինել ոչ միայն Կիպրոսին եւ արեւելյան Միջերկրական ծովում գտնվող իր սեփական գազային հանքավայրերին, այլ նաեւ Արաբական Միացյալ Էմիրություններին: Աբու Դաբիում մարդու իրավունքների իրավիճակը հեռու է կատարյալ լինելուց, բայց գոնե ցեղասպանություն չի հրահրում։

Իսրայելին պետք չէ խզել կապերը Ադրբեջանի հետ: Բայց ինչպես Միացյալ Նահանգները թույլ չտվեց իր արաբ գործընկերներին թելադրել ԱՄՆ-ի հարաբերությունները Իսրայելի հետ, Ադրբեջանը նույնպես չպետք է հավակնի թելադրել Իսրայելի հարաբերությունները Հայաստանի հետ: Իսրայելի նպատակը պետք է լինի բոլոր կողմերի հետ լավ հարաբերությունների պահպանումը: Սակայն քանի դեռ Երուսաղեմը սատարում է Բաքվին, Իսրայելը ոչ միայն կունենա երկարատեւ բարոյական խայտառակություն, այլ նաեւ կստեղծի նախադեպեր, որոնք կոչնչացնեն նրա սեփական երկարաժամկետ ռազմավարական շահերը»: