Չիկագոյի համալսարանի գիտնականները՝ Ռ. Ջ. Գրեհեմի ղեկավարությամբ, անհանգստացնող հայտնագործություն են կատարել. Արևի աստիճանական տաքացումը ուժեղացնում է Երկրի վրա ջերմոցային էֆեկտը, ինչը երկարաժամկետ հեռանկարում կարող է մոլորակը դարձնել անպիտան կյանքի համար: Նրանց հետազոտությունը, որը հրապարակվել է Planetary Science ամսագրում, բացահայտում է, թե ինչպես է արևային պայծառության աճը ազդում կլիմայի վրա և ինչ է սպասվում մարդկությանը մեկ միլիարդ տարի հետո: Պատմում ենք, թե ինչու է սա կարևոր, ինչպես է Արևը փոխում Երկիրը և ինչ կարելի է անել հենց հիմա:


Ինչպե՞ս է Արևը տաքացնում Երկիրը
Արևը ստատիկ աստղ չէ: Երկրի գոյության 4.6 միլիարդ տարիների ընթացքում նրա պայծառությունը աճել է 30%-ով, իսկ մակերևույթի ջերմաստիճանը բարձրացել է մոտ 5500°C-ից մինչև 5800°C: Սա կապված է աստղի էվոլյուցիայի հետ. ջրածինը միջուկում այրելիս Արևը դառնում է ավելի տաք և պայծառ: Գիտնականները հաշվարկել են, որ յուրաքանչյուր 100 միլիոն տարին մեկ նրա լուսավորությունը աճում է 1%-ով՝ տաքացնելով Երկիրը:


Ըստ Գրեհեմի թիմի տվյալների, այս գործընթացը ուժեղացնում է ջերմոցային էֆեկտը՝ երևույթ, երբ մթնոլորտի գազերը (ածխաթթու գազ, մեթան, ջրային գոլորշի) պահպանում են ջերմությունը՝ բարձրացնելով ստորին շերտերի ջերմաստիճանը: Եթե ներկայումս Երկրի միջին ջերմաստիճանը մոտ 15°C է, ապագայում այն կարող է դառնալ ծայրահեղ: Մոդելավորումը ցույց է տալիս, որ մեկ միլիարդ տարի հետո Արևը կդառնա 10%-ով ավելի պայծառ՝ առաջացնելով «խոնավ ջերմոցային էֆեկտ».

Օվկիանոսները կսկսեն գոլորշիանալ՝ մեծացնելով ջրային գոլորշու քանակը մթնոլորտում:
Մակերևույթի ջերմաստիճանը կգերազանցի 60–70°C-ը՝ կյանքը անհնարին դարձնելով օրգանիզմների մեծամասնության համար:
Բույսերը կմեռնեն ջերմությունից՝ խախտելով սննդային շղթաները, իսկ նրանց հետևից կմեռնեն կենդանիներն ու մարդիկ:
Այս սցենարը հիշեցնում է Վեներան, որտեղ ջերմոցային էֆեկտը ջերմաստիճանը բարձրացրել է մինչև 460°C՝ խիտ ածխաթթվային մթնոլորտի պատճառով: Երկիրը դեռ պաշտպանված է մագնիսական դաշտով և օզոնային շերտով, սակայն արևային տաքացումն աստիճանաբար թուլացնում է այդ արգելքները:

Ինչու՞ է սա սպառնում կյանքին
Ջերմաստիճանի աճը դանդաղ գործընթաց է, սակայն նրա հետևանքները կործանարար են.

Էկոհամակարգեր: Բույսերը, ինչպիսիք են Ամազոնի անտառները, կսկսեն չորանալ արդեն +40°C-ում՝ կորցնելով ֆոտոսինթեզի ունակությունը: Սա կկրճատի թթվածնի և սննդի արտադրությունը:
Օվկիանոսներ: Ջրի գոլորշիացումը կուժեղացնի ամպամածությունը, սակայն սա, հովացման փոխարեն, կսրի ջերմոցային էֆեկտը, քանի որ ջրային գոլորշին հզոր ջերմոցային գազ է:
Մարդ: 50°C-ից բարձր ջերմաստիճանները կդարձնեն այնպիսի տարածաշրջաններ, ինչպիսիք են Հնդկաստանը կամ Մերձավոր Արևելքը, անբնակելի՝ առանց արհեստական հովացման:
Գիտնականները ընդգծում են. մեկ միլիարդ տարի հետո Երկիրը կդառնա անապատ՝ հազվադեպ օազիսներով, որտեղ կգոյատևեն միայն ջերմասեր միկրոօրգանիզմները: Սակայն նույնիսկ առաջիկա 100–200 միլիոն տարիներին Արևի պատճառով կլիմայական փոփոխությունները կդժվարացնեն կաթնասունների գոյատևումը:

Մոտակա սպառնալիքներ. Ոչ միայն Արևը
Թեև արևային տաքացումը հեռավոր ապագայի խնդիր է, այն համընկնում է ընթացիկ կլիմայական մարտահրավերների հետ: Կլիմայագետ Նիկոլայ Տերեշոնոկը նշել է, որ 2025 թվականի անոմալ տաք հունվարը կարող է կապված լինել մեթանի արտանետումների հետ՝ 2022 թվականին «Հյուսիսային հոսք» գազատարների վթարներից հետո: Մեթանը, որը 28 անգամ ավելի հզոր ջերմոցային գազ է, քան CO₂-ը, արագացրել է մթնոլորտի տաքացումը: Ըստ NOAA-ի տվյալների, մեթանի կոնցենտրացիան 2000 թվականից աճել է 12%-ով, իսկ գլոբալ ջերմաստիճանը՝ 1.2°C-ով՝ նախաարդյունաբերական մակարդակի համեմատ:

Արևային գործոնները նույնպես դեր են խաղում: 2024 թվականին 25-րդ արևային ցիկլը հասել է գագաթնակետին՝ մեծացնելով ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման հոսքը և առաջացնելով ստրատոսֆերայի տեղային տաքացումներ: Սա ուժեղացրել է եղանակային անոմալիաները, ինչպիսիք են ջերմային ալիքները Եվրոպայում և Ասիայում: X-ի օգտատերերը քննարկում են, թե ինչպես են արևային բռնկումները և մեթանի արտանետումները «աշխատում են զույգով»՝ արագացնելով կլիմայական ճգնաժամը:

Փրկությո՞ւն կա
Մեկ միլիարդ տարին հսկայական ժամանակահատված է, սակայն գիտնականներն արդեն մտածում են լուծումների մասին.

Տիեզերքի գաղութացում: Մարսը կամ Յուպիտերի արբանյակները, ինչպիսին Եվրոպան է, կարող են դառնալ ապաստան: Տեխնոլոգիաները, ինչպիսին է Արիզոնայի համալսարանի կորոնագրաֆը էկզոմոլորակների որոնման համար, կօգնեն գտնել նոր տներ:
Գեոինժեներիա: Երկրի արհեստական հովացումը, օրինակ՝ ստրատոսֆերայում աերոզոլների արտանետումը, կարող է դանդաղեցնել տաքացումը, սակայն դա ռիսկային է:
Արտանետումների կրճատում: CO₂-ի և մեթանի կրճատումը կդանդաղեցնի ջերմոցային էֆեկտը՝ մարդկությանը ավելի շատ ժամանակ տալով: Կանաչ էներգետիկայի անցումը, ինչպես Չինաստանում (աշխարհի արևային վահանակների 40%-ը), կարևոր քայլ է:
Առաջիկա տասնամյակները կարևորագույն են: IPCC-ը կանխատեսում է, որ առանց 2030 թվականին արտանետումների կրճատման՝ ջերմաստիճանը մինչև 2050 թվականը կաճի 2°C-ով՝ ուժեղացնելով արևային տաքացման էֆեկտը: Տեխնոլոգիաները, ինչպիսին է Սյունանի 10G ինտերնետը, արագացնում են կլիմայական հետազոտությունների տվյալների փոխանակումը, սակայն անհրաժեշտ են գլոբալ ջանքեր:

Ի՞նչ է սպասվում
Գրեհեմի թիմը պլանավորում է ճշգրտել մոդելները՝ ավելացնելով արևային ակտիվության և անթրոպոգեն գործոնների մասին տվյալներ: Աստղադիտակները, ինչպիսին է «Ջեյմս Ուեբբը», արդեն ուսումնասիրում են աստղերի էվոլյուցիան՝ օգնելով հասկանալ, թե ինչպես կփոխվի Արևը միլիոնավոր տարիներ հետո: 2027 թվականին «Նենսի Գրեյս Ռոման» աստղադիտակի գործարկումը կուժեղացնի այդ հետազոտությունները: Երկրի վրա գիտնականները փորձարկում են բիոտեխնոլոգիաներ՝ բույսերը ջերմությանը հարմարեցնելու համար, ինչպես DARPA-ի գենային ինժեներիայի նախագծերում:

Եզրակացություն
Արևի տաքացումը երկարաժամկետ սպառնալիք է, որը սրում է ընթացիկ կլիմայական ճգնաժամը: Թեև մեկ միլիարդ տարի հետո Երկիրը կարող է դառնալ անբնակելի, մեթանի և CO₂-ի ներկայիս արտանետումները արագացնում են այդ գործընթացը: Կանաչ էներգետիկան, գեոինժեներիան և տիեզերքի գաղութացումը կարող են լուծումներ առաջարկել, սակայն գլոբալ համագործակցությունը կարևոր է՝ ժամանակ շահելու և կյանքը Երկրի վրա պահպանելու համար: