Հանրապետական սենատոր (Մոնտանա) Սթիվ Դեյնսը The Wall Street Journal-ում հրապարակված «Խաղաղության համաձայնագիր Հայաստանի և Ադրբեջանի համար» հոդվածում խոսել է Փաշինյանի և Ալիևի միջև բանակցությունների մասին.
«Նախագահ Թրամփը Հարավային Կովկասում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագիր կնքելու շեմին է։ Դա կլինի ուշագրավ նվաճում՝ ևս մեկ քայլ դեպի կայունություն, որը կնպաստի ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ միջազգային խաղաղությանը, ինչպես նաև տնտեսական օգուտներին, որոնք տարածվում են ներգրավված երկրների սահմաններից շատ ավելի հեռու։
Խորհրդային Միության նախկին մաս կազմող Հայաստանն ու Ադրբեջանը 1980-ականների վերջից ի վեր գտնվում են ցածր ինտենսիվության հակամարտության մեջ՝ պարբերաբար լայնածավալ բռնկումներով։ Խաղաղության հասնելու բազմաթիվ ջանքեր եղել են փխրուն կամ կարճատես։ Նախորդ վարչակազմերը տարածաշրջանին և խաղաղության բանակցություններին չեն տվել այն առաջնահերթությունը, որը նրանց արժանի է։
Թրամփի վարչակազմը առաջընթաց է գրանցել՝ նախագահի «խաղաղություն ուժի միջոցով» մոդելը համատեղելով պրագմատիկ, ստեղծագործ դիվանագիտության և երկու կողմերի համար ավելի պայծառ ապագայի խոստման հետ։
Այս տարի ես այցելեցի երկու երկրները պարոն Թրամփի թիմի անդամների հետ։ Մենք ուսումնասիրեցինք տարածաշրջանի տնտեսական ներուժը և նպաստեցինք քննարկումներին որոշ հարցերի շուրջ։ Խաղաղության բանակցությունների ամենաբարդ հարցերը։
Ես հանդիպեցի և՛ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի, և՛ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ, և մենք քննարկեցինք գործնական լուծումներ։ Երկու առաջնորդներն էլ հասկանում են ներկա պահի կարևորությունը և առջևում առկա նշանակալի հնարավորությունները։
Չափազանց երկար ժամանակ Ռուսաստանը խաղացել է տարածաշրջանային միջնորդի դեր՝ օգտագործելով այդ դիրքը՝ հակամարտությունը բորբոքելու և իր հարավային հարևաններին թույլ ու մեկուսացված պահելու համար։ Այժմ Հայաստանն ու Ադրբեջանը թոթափում են ռուսական գերիշխանության լուծը և դիմում են ապագայի անկախ տեսլականներին, որոնք համապատասխանում են ԱՄՆ առաջնահերթություններին։
Տարածաշրջանը կձևավորի իր ապագան, և դրա հիմքում ընկած է Միացյալ Նահանգների հետ գործընկերությունը, որը կարող է հիմք դնել բարգավաճման ոչ միայն Հարավային Կովկասում, այլև շատ ավելի հեռու։
Միջին միջանցքի աշխարհագրական դիրքը նրան տալիս է եզակի ռազմավարական և տնտեսական նշանակություն։ Գտնվելով ԱՄՆ հակառակորդներ Իրանի և Ռուսաստանի միջև, այն միակ հողակտորն է, որի միջով Կենտրոնական Ասիայից առևտուրը կարող է անարգել հոսել դեպի Արևմուտք։ Կենտրոնական Ասիայի հինգ երկրները՝ Ղազախստանը, Ուզբեկստանը, Ղրղզստանը, Տաջիկստանը և Թուրքմենստանը, ունեն նավթի, բնական գազի, ածխի, ուրանի և այլ կարևոր ռեսուրսների զգալի պաշարներ։
Այս ամենին գումարվում են նաև նավթի, բնական գազի, ածխի, ուրանի և այլ կարևոր ռեսուրսների մեծ պաշարներ։ Անտիմոն, պղինձ, ոսկի, քրոմիտ, մանգան, արծաթ, ցինկ և այլ կարևոր հանքանյութեր և հազվագյուտ հողային տարրեր Հայաստանում և Ադրբեջանում: Հակամարտության բացակայության դեպքում Տրանսանատոլիական խողովակաշարը կարող է մեծացնել իր հզորությունը՝ տարածաշրջանի էներգիայի ավելի մեծ մասը Եվրոպա մատակարարելու համար, ազատելով մայրցամաքը ռուսական մատակարարումներից կախվածությունից: Իսկ Հարավային Կովկասի հանքային պաշարները կարող են նվազեցնել ԱՄՆ-ի կախվածությունը Չինաստանից:
Խաղաղության համաձայնագիրը տնտեսական և ազգային օգուտներ կբերի ինչպես Հայաստանին, այնպես էլ Ադրբեջանին: Համատեղ ներդրումները կստեղծեն աշխատատեղեր և կապահովեն ֆինանսական կայունություն:
Թրամփի վարչակազմի վճռականությունը նպաստել է այս երկու ազգերի համար պատմական հնարավորություն ստեղծելուն: Այս առաջիկա համաձայնագիրը կփոխի աշխարհաքաղաքականության ընթացքը այնպես, որ օգուտ կբերի ոչ միայն Հարավային Կովկասին և Կենտրոնական Ասիային, այլև Միացյալ Նահանգներին և մեր դաշնակիցներին առաջիկա տասնամյակների ընթացքում:
Տարածաշրջանում և աշխարհում խաղաղության և կայունության համար Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդները պետք է անհապաղ կնքեն այս համաձայնագիրը:
