Բարև, ընդամենը 80 տարվա ադրբեջանցի իմ հարևան: Վերջին մի քանի օրերին, իբր «ձեր» Ղարաբաղը ազատագրելու համար քո հայրենակիցների վերսկսած մարտաշունչ կոչերին ի պատասխան, խնդրում եմ ուշադիր ընթերցել նամակս:

Տասնամյակներ շարունակ քեզ համոզել են, թե դու քաղաքացին ես Խորհրդային Միության իրավահավասար հանրապետություններից մեկի՝ Ադրբեջանի: Սակայն դու երբևէ փորձե՞լ ես հայելուն նայելով ճշտել քո ռասայական ու մարդաբանական պատկանելությունը, մաշկիդ գույնը, աչքերիդ ձևը: Փորձե՞լ ես գտնել քո տոհմի իրական արմատները, թե՞ հաշտվել ես «ինտերնացիոնալ» ազգի ներկայացուցիչ լինելու մասին քեզ ներշնչված գաղափարի հետ:

Արդյոք երբևէ իմացե՞լ ես, թե անցյալում ինչ ժողովուրդներ են ապրել ներկայումս Ադրբեջան կոչվող տարածքում: Ժողովուրդներ, որոնք էլ իրականում հանդիսացել են քո նախնիները: Եթե ոչ, ապա գիտցիր, որ այդտեղ պատմության տարբեր ժամանակահատվածներում ապրել են աղվանական 26 ցեղեր, արաբներ, բոլգարներ, գերմանացիներ, հոներ, թաթարներ, թուրքեր, թուրքմեններ, խազարներ, կիմմերացիներ, հայեր, միդիացիներ, մոնղոլներ, պարսիկներ, պեչենեգներ, սելջուկներ, սկյութներ, օղուզներ և այլ բնիկ ու քոչվոր ցեղեր ու ցեղախմբեր:

Դարերի հորձանուտում նրանց մի մասը ոչնչացել է, մի մասը դեռևս գոյատևում է, իսկ մի մասն էլ, կամովին թե հարկադրաբար ձուլվելով, վերածվում է անազգ ու անհայրենիք մանկուրտների մի խառնամբոխի: Եվ երբևէ մտածե՞լ ես դու, թե ինչու հային կոչում են հայ, այլ ոչ թե հայաստանցի, իսկ քեզ՝ ուղղակի ադրբեջանցի: Որովհետև դու ոչ թե ազգ ես, այլ ուղղակի Ադրբեջանի բնակիչ:

Որովհետև դու չգիտես կամ էլ մոռացել ես, թե ով ես դու իրականում: Արդ կուզենայի քեզ հիշեցնել, որ ներկայիս քո յոթմիլիոնանոց Ադրբեջանում ապրում են ավելի քան 30 ազգեր ու ազգություններ, ցեղեր ու ցեղախմբեր, որոնցից մեկն էլ, հավանորեն, քոնն է: Ուրեմն՝ իմացիր, որ Ադրբեջանում այսօր ապրում են այրումներ, ավարներ, ավշարներ, բուդուղներ, գապուտլիներ, թաթեր, թաթարներ, թալիշներ, թեքելուներ, թարաքյամաներ, թուրքեր, ինգիլոյներ, իրանյան ադրբեջանցիներ, լեզգիներ, լեռնային հրեաներ, խինալուղներ, ծախուրներ, կենգերլուներ, ղարադաղցիներ, ղարափափախներ, հրեաներ, հույներ, ղրիզներ, ղուբաթցիներ, ղզլբաշներ, ղաջարներ, մցխեթցի թուրքեր, շահսեվաններ, շաքեցիներ, շիրվանցիներ, պադարներ, պարսիկներ, ջեկեր, ռուսներ, ռուտուլներ, ուդիներ, ուկրաինացիներ, փադառներ, քրդեր և այլն, որոնց մեծ մասի անձնագրերում ուղղակի գրված է «ադրբեջանցի»:

Հիմա հասկացա՞ր, թե ինչու է քո հանրապետությունը հորջորջվում «ինտերնացիոնալ»: Ոչ թե այն պատճառով, որ այդտեղ ազգերը ծաղկում ու փթթում են, այլ այն, որ նրանք դեռ գոյատևում են և դժվարությամբ պահպանում իրենց ազգային ինքնագիտակցությունը: Եթե այսքանը քեզ կասկածելի թվաց, ապա գոնե չպետք է կասկածես այն փաստի վրա, որ Ադրբեջանում խոսում են ինքնուրույն լեզուներ հանդիսացող թաթերեն, թալիշերեն, թուրքերեն, լեզգիերեն, պարսկերեն, ռուսերեն, վրացերեն, ուդիերեն, քրդերեն և այլն:
Իսկ եթե հարցնես գրի մասին, քեզ կասեմ, որ դեռևս 420-ական թվականներին Մեծն Մեսրոպ Մաշտոցը մի այբուբեն էլ հորինել է աղվանական գարգարացիների ցեղի համար, որը, սակայն, այդպես էլ տարածում չգտավ: Հետո այդ տարածք մուտք գործեց արաբական այբուբենը, այնուհետև քո նախնիները փորձեցին գրել լատինական տառերով, իսկ հետո էլ ռուսական կիրիլատառով, ապա վերջերս կրկին անցաք լատինատառին:

Եթե հանկարծ ասես, թե ադրբեջանցիները հիմնականում մուսուլմաններ են, ապա քեզ կհիշեցնեմ, որ նույնիսկ այդ հարցում էլ եք միմյանցից տարբերվում: Չէ՞ որ Ադրբեջանի մուսուլման ժողովուրդները դավանում են մահմեդական կրոնի 2 ուղղություններ՝ իրանական շիիզմը և թուրքական սուննիզմը: Իհարկե, այդ հանգամանքից ևս վարպետորեն կարողանում են օգտվել քո հայրենակիցները:

Առաջնորդվելով «շողոքորթ գառը յոթը մոր կուրծք է կերել» ասացվածքով՝ նրանք մի դեպքում ներկայանում են որպես իրանցի, մյուս դեպքում՝ որպես թուրք, չնայած իրականում ո՛չ մեկն են, ո՛չ մյուսը: Եվ ահա, մի հարցում ես համամիտ չեմ իմ շատ հայրենակիցների հետ, ովքեր յուրաքանչյուր առիթով ձեզ նույնացնում են թուրքերի հետ, որին ինչպես երևում է, դուք էլ աստիճանաբար սկսեցիք հավատալ և համոզվել ձեր թուրք լինելու մեջ:

Արդ, ուզում եմ ձեզ հանգստացնել, որ այդպիսի նույնացումը արվում է ոչ թե ուղղակի, այլ փոխաբերական իմաստով: Չէ՞ որ նման փոխաբերական արտահայտություններ շատ կան թուրքերի մասին: Օրինակ` «Այստեղով թուրքն է անցել» (Վիկտոր Հյուգո), «Խանդոտ ամուսինը նման է թուրքի» (Կոզմա Պրուտկով), «Անկոչ հյուրը թուրքից էլ վատ է» (ռուսական) և այլն:

Իսկ քո այն հարցին, թե հապա ինչպես առաջացան քո ազգն ու հանրապետությունը, կասեմ հետևյալը: Երբ գողացված կարկատանների միջոցով ստեղծվում էր քո հանրապետությունը, այդ տարածքի անդեմ ու անանուն ժողովրդին սկսեցին կոչել կովկասյան թաթարներ, ադրբեջանական թուրքեր, իրանյան ադրբեջանցիներ և վերջապես ադրբեջանցիներ, իսկ եթե այդպես է, ուրեմն՝ հանրապետությունն էլ կարելի էր գողունի կոչել Ադրբեջան, հաստատելու համար, որ իրենք դուրս են եկել ոչ թե Կասպից ծովի հատակից, այլ քոչել են Իրանական Ադրբեջանից:

Այդպես, ուրեմն՝ նախքան հարևանիդ վրա ձեռք բարձրացնելը մի պահ հետ նայիր, տես, թե ով ես դու, որտեղից ես գալիս և ուր ես գնում: Որովհետև, եթե դու լեզգին ես, ապա պիտի մտածես քո երկատված հայրենիքը՝ Հյուսիսային և Հարավային Լեզգիստանները վերամիավորելու մասին, եթե թալիշ ես, պիտի մտածես ոչ վաղ անցյալում հռչակված ու կործանված Թալիշ-Մուղանյան հանրապետությունդ վերստեղծելու մասին, եթե քուրդ ես, պիտի մտածես անկախ Քուրդիստանի քո երազանքն իրականացնելու մասին, եթե ուդի ես, եղբայրս ես:

Չի բացառված նաև, որ դու հենց այն հայ մանչուկի թոռն ես, որին 1915 թ. Մեծ եղեռնի ժամանակ թուրքերը խլեցին արյունաշաղախ հայուհու գրկից: Եվ, վերջապես, հիշիր հույն փիլիսոփայի խրատը նեղճակատ բճին. «Քար մի՛ նետիր մարդկանց վրա, նրանց մեջ կարող է լինել և քո հարազատ հայրը»:

Հարություն Մինասյան

Նուարդ Մինասյան. Ֆեյսբուք