Ինչպե՞ս գրավել ժամանակի համը։ Ինչպե՞ս պահպանել դարերի բույրը և փոխանցել այն ապագա սերունդներին։ Ի վերջո, ի՞նչ է ազգային խոհանոցը։ Այսօր ազգագրագետների, տեխնոլոգների, խոհարարների և կրթության մասնագետների միավորող աշխատանքային խումբը փնտրում է այս հարցերի պատասխանները։ Նրանց նպատակն է պետական մակարդակով պաշտոնապես հաստատել հայկական խոհանոցը՝ որպես մշակութային ժառանգության մաս։


Գործընթացը ղեկավարում է «Հայ խոհարարական ավանդույթների զարգացում և պահպանում» հասարակական կազմակերպությունը։ Դրա նախագահ՝ հայտնի խոհարար Սեդրակ Մամուլյանը, ասում է, որ հայկական խոհանոցը ճանաչելու երազանքը իր մոտ ծագել է դեռևս 1985 թվականին. «Երբ ես սովորում էի Կիևում, հասկացա, որ այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Վրաստանը, Ուզբեկստանը և Ադրբեջանը, արդեն պաշտոնապես հաստատել են իրենց խոհանոցը։ Հայաստանը չպետք է մնա անտեսված։ Խոհարարության մեջ իմ արած ամեն ինչ ուղղված էր հենց դրան»։


Այժմ երազանքը իրականություն է դառնում. ստեղծվել է աշխատանքային խումբ, որի կազմում են ազգագրագետներ, տեխնոլոգներ և մանկավարժներ։ Նրանք սկսել են ավանդական բաղադրատոմսերի մանրամասն համակարգում. կստեղծվի պետական տվյալների բազա, որտեղ յուրաքանչյուր ուտեստ կստանա «անձնագիր»՝ նկարագրությամբ, բաղադրությամբ, պատրաստման եղանակով, էներգետիկ արժեքով և մշակութային հղումներով։

«Կարևոր է հասկանալ, որ ուտեստը ոչ միայն սնունդ է, այլև մշակութային համակարգի մի մաս», - ընդգծում է Հայաստանի ազգագրության թանգարանի հետազոտությունների գծով փոխտնօրեն Սվետլանա Պողոսյանը։ «Մենք հետաքրքրված ենք ոչ միայն նրանով, թե ինչպես է պատրաստվում սնունդը, այլև նրանով, թե ինչպես է այն ընկալվում։ Ի՞նչ ծեսեր են կապված դրա հետ, ի՞նչ առասպելներ՝ այս ամենը կարևոր է ազգային ինքնությունը հասկանալու համար»։

Հայաստանի պատմության մեջ առաջին անգամ խոհանոցը կդիտարկվի ոչ միայն գաստրոնոմիկ, այլև գիտական, կրթական և նույնիսկ լեզվական տեսանկյունից։ Աշխատանքը տարվում է մի քանի ուղղություններով. մեկ ենթախումբ զբաղվում է բառապաշարով, մյուսը՝ խոհարարական տեխնոլոգիայով, իսկ երրորդը՝ պատմամշակութային համատեքստում։

«Նստակյաց ժողովուրդները, ինչպիսիք են հայերը, դարեր շարունակ ստեղծել են իրենց սեփական տեխնոլոգիաները սնունդը պահելու և մշակելու համար», - ասում է տեխնոլոգ և կազմակերպության փոխնախագահ Արմեն Ավետիսյանը։ «Խոհարարության միջոցով կարելի է իմանալ, թե ինչ մշակաբույսեր են աճեցվել, ինչ կենդանիներ են բուծվել: Սա մեր պատմությունն է»: Նրա խոսքով՝ հայկական խոհանոցի առանձնահատկությունը հենց ուտեստների անվանումներում է՝ հարիսա, մատակաշ, պասուց տոլմա. դրանք բառացիորեն արտացոլում են պատրաստման եղանակը, մատուցման ձևը, ավանդույթը: Եվ նման մանրամասների մեջ է թաքնված ժողովրդի ոգին։

Սակայն ամենակարևորը, որ ամբողջ թիմը շեշտում է, այն է, որ հայկական խոհանոցը սառեցված անցյալ չէ, այլ կենդանի համակարգ, որը կարող է փոխվել ժամանակի ընթացքում: «Ազգային խոհանոցը ոչ միայն հազարավոր տարիներ առաջ գոյություն ունեցած բան է: Այն ապրում է, զարգանում, արդիականանում: Աշխարհի բոլոր խոհանոցները ձևավորվել են այսպես: Հետևաբար, այսօրվա կյանքի ռիթմին հարմարեցված նոր ուտեստները նույնպես կարող են դառնալ ազգային խոհանոցի մաս», - նշում է Մամուլյանը։

Ահա թե ինչու, հին բաղադրատոմսերի հետ մեկտեղ, ցանկում կներառվեն նաև ժամանակակից մեկնաբանություններ, եթե դրանք պահպանեն Հայաստանի ոգին և համը: Նախատեսվում է ստեղծել հայկական խոհանոցի հանրագիտարան, խոհարարների համար ուսումնական ձեռնարկներ և գործարկել կայք, որտեղ յուրաքանչյուրը կարող է առաջարկել իր ընտանեկան բաղադրատոմսը, որը կծառայի ավանդույթների պահպանմանը և պատմությանը, ներդրում կունենա ապագա սերունդների համար: