Աստղագետները հայտնաբերել են «կրկնակի մայրամուտով» էկզոմոլորակ՝ բոլոր հայտնի մոլորակներից ամենամոտը աստղերի զույգին
16 դեկտեմբերի, 2025 18:59
Պատկերացրեք մի մոլորակ, որի երկնքում միշտ երկու արև կա, ինչպես «Աստղային պատերազմներ» ֆիլմի Տատուին մոլորակում։ Աստղագետները հենց նոր բացահայտեցին իրական անալոգը՝ HD 143811 AB b էկզոմոլորակը, որը պտտվում է կրկնակի աստղի շուրջ և վեց անգամ ավելի մոտ է իր լուսատուներին, քան երկուական համակարգերում նախկինում լուսանկարված ցանկացած մոլորակ։ Ընդ որում, դրա տարին տևում է 300 երկրային տարի։ Հետազոտությունը հրապարակվել է 2025 թվականի դեկտեմբերի 11-ին The Astrophysical Journal Letters ամսագրում։


Հայտնագործություն հին տվյալներից
Մոլորակը հայտնաբերվել է ոչ թե նոր դիտարկումների ժամանակ, այլ ուսումնասիրելով «Gemini South» աստղադիտակի և դրա «Gemini Planet Imager (GPI)» գործիքի 2016-ից 2019 թվականներին հավաքված արխիվները։ Հյուսիսարևմտյան համալսարանի (Northwestern University) Նատալի Ջոնսը նկատել է թույլ մի օբյեկտ, որը շարժվում էր աստղի հետ միասին. սա ուղեծրային մոլորակի հավաստի նշան է։


«Գալակտիկայում աստղերը տեղում չեն կանգնում, դրանք շարժվում են։ Մենք փնտրում ենք օբյեկտներ, հետո որոշ ժամանակ անց նորից վերադառնում ենք դրանց՝ տեսնելու, թե արդյոք դրանք տեղաշարժվե՞լ են։ Եթե մոլորակը կապված է աստղի հետ, այն շարժվում է դրա հետ միասին», — բացատրել է Հյուսիսարևմտյան համալսարանի էկզոմոլորակների անմիջական լուսանկարման մասնագետ Ջեյսոն Վանգը։


Անկախաբար նույն մոլորակը հաստատել է նաև Էքսեթերի համալսարանի (Exeter University) թիմը։ HD 143811 AB b-ն գազային հսկա է, որը վեց անգամ մեծ է Յուպիտերից, և ընդամենը 13 միլիոն տարեկան է (տիեզերական չափանիշներով՝ դեռահաս, որը չի հասցրել սառչել իր ձևավորումից հետո)։


Երկու արև և 300-ամյա տարի
Կրկնակի աստղ HD 143811 A-ն և B-ն պտտվում են միմյանց շուրջ 18 երկրային օրում, իսկ մոլորակը պտտվում է այս զույգի շուրջ 300 տարում։ Այն ավելի մոտ է աստղերին, քան երկուական համակարգերում հայտնի ցանկացած այլ մոլորակ, սակայն ուղեծիրը, միևնույն է, հսկայական է։ Թե կոնկրետ ինչպես է այն ձևավորվել նման կոնֆիգուրացիայով, առայժմ առեղծված է։

«Թե ինչպես է սա ճշգրիտ աշխատում, դեռևս պարզ չէ։ Մենք հայտնաբերել ենք նման մոլորակներից ընդամենը մի քանի տասնյակը, տվյալները բավարար չեն ամբողջական պատկեր հավաքելու համար», — նշել է Ջեյսոն Վանգը։

Ինչու է սա կարևոր
Կրկնակի աստղերի շուրջ մոլորակները ընդհանրապես քիչ են. հայտնի 6000 էկզոմոլորակներից միայն մի փոքր մասն է այդպիսին։ Իսկ անմիջապես լուսանկարվածները եզակի են։ HD 143811 AB b-ն հազվագյուտ հնարավորություն է տալիս ուսումնասիրելու, թե ինչպես է երկու աստղերի ձգողականությունը ազդում մոլորակների ձևավորման և էվոլյուցիայի վրա։

Թիմն արդեն հայցել է լրացուցիչ ժամանակ աստղադիտակների վրա՝ հետևելու մոլորակի և աստղերի շարժմանը։ «Ես ցանկանում եմ շարունակել դիտարկել այս մոլորակը և հետևել նրա ուղեծրին, ինչպես նաև կրկնակի աստղի ուղեծրին, որպեսզի ավելին իմանամ երկուական աստղերի և մոլորակների միջև փոխազդեցության մասին», — ասել է Նատալի Ջոնսը։

Կարճ ասած
Աստղագետները հայտնաբերել են HD 143811 AB b էկզոմոլորակը՝ գազային հսկա, որը վեց անգամ մեծ է Յուպիտերից և 300 տարվա պարբերությամբ պտտվում է կրկնակի աստղի շուրջ։ Այն ավելի մոտ է իր լուսատուներին, քան երկուական համակարգերում հայտնի ցանկացած այլ մոլորակ, սակայն ձևավորման մեխանիզմը մնում է առեղծված։ Սա կրկնակի աստղի մոտ մոլորակի անմիջական լուսանկարման հազվագյուտ դեպք է, որը նոր հայացք է բացում առ այն, թե ինչպես են ծնվում «կրկնակի մայրամուտով» աշխարհները։