2025 թվականի հուլիսի 1-ին աստղագետները սենսացիոն բացահայտում կատարեցին. մեր Արեգակնային համակարգ մուտք է գործել դիտարկումների պատմության մեջ երրորդ միջաստղային օբյեկտը, որը ստացել է 3I/ATLAS (կամ C/2025 N1 (ATLAS)) անվանումը: Չիլիում ATLAS աստղադիտակի կողմից Deep Random Survey ծրագրի շրջանակներում հայտնաբերված այս օբյեկտը անմիջապես գրավել է գիտնականների ուշադրությունը իր անսովոր հետագծով և չափերով: Ի՞նչն է 3I/ATLAS-ը դարձնում այդքան յուրահատուկ: Կարո՞ղ է այն վտանգ ներկայացնել Երկրի համար: Եվ ինչու՞ է այս հյուրը խոստանում դառնալ բազմաթիվ օբյեկտներից առաջինը: Պատմում ենք այն ամենը, ինչ հայտնի է այս տիեզերական թափառաշրջիկի մասին:


Ինչպե՞ս իմացան, որ 3I/ATLAS-ը միջաստղային օբյեկտ է
Հանելուկի բանալին օբյեկտի հետագիծն է: 3I/ATLAS-ը շարժվում է հիպերբոլիկ ուղեծրով՝ 6.2 էքսցենտրիսիտետով, ինչը նշանակում է, որ այն գրավիտացիոն կապով կապված չէ Արեգակի հետ: Համեմատության համար՝ Արեգակնային համակարգի օբյեկտները սովորաբար ունեն 1-ից ցածր էքսցենտրիսիտետ, իսկ նախորդ երկու միջաստղային հյուրերը՝ 1I/ʻOumuamua (2017, էքսցենտրիսիտետ 1.2) և 2I/Borisov (2019, էքսցենտրիսիտետ 3.6), ունեին զգալիորեն ավելի ցածր ցուցանիշներ: 3I/ATLAS-ի բարձր էքսցենտրիսիտետը հաստատում է, որ օբյեկտը ծագել է միջաստղային տարածությունից և կլքի մեր համակարգը՝ առանց վերադառնալու:


«Որոշ երկարաժամկետ գիսաստղեր կարող են հաշվի առնելով Յուպիտերի հետ փոխազդեցությունից հետո մի փոքր հիպերբոլիկ ուղեծիր ունենալ, սակայն 3I/ATLAS-ը հաստատապես միջաստղային է, նրա ուղեծիրը հիպերբոլիկ է դեռևս մոտենալու ժամանակ», - նշել է Օլիվիե Էյնոն՝ Եվրոպական հարավային աստղադիտարանի աստղագետը:

Սկզբում օբյեկտը կրում էր A11pl3Z ժամանակավոր անվանումը, սակայն նրա գիսաստղային բնույթի հաստատումից հետո (հայտնաբերվել են կոմա և կարճ պոչ) այն ստացավ 3I/ATLAS անվանումը և C/2025 N1 (ATLAS) գիսաստղային նշանակումը:

Ինչո՞վ է 3I/ATLAS-ը տարբերվում իր նախորդներից
3I/ATLAS-ը ոչ միայն երրորդ միջաստղային օբյեկտն է, այլև հայտնի օբյեկտներից ամենամեծն ու ամենապայծառը: Նրա տրամագիծը գնահատվում է 15 կմ (հնարավոր է մինչև 20 կմ), ինչը զգալիորեն ավելի մեծ է, քան ʻOumuamua-ն (մոտ 100 մ) և 2I/Borisov-ը (1 կմ-ից պակաս): Սա նրան դարձնում է իդեալական թիրախ ուսումնասիրության համար, քանի որ այն ավելի պայծառ է և ավելի հեշտ է դիտարկվում:

«3I/ATLAS-ը մեր տեսած ամենամեծ միջաստղային օբյեկտն է: Նրա չափերն ու պայծառությունը եզակի հնարավորություն են տալիս ուսումնասիրելու այլ աստղային համակարգերից նյութերի քիմիական կազմը և ֆիզիկական հատկությունները», - նշել է Մարտին Բարստոուն՝ Լեսթերի համալսարանի ֆիզիկայի և աստղագիտության դպրոցի պրոֆեսորը:

Ի տարբերություն ʻOumuamua-ի, որի բնույթը մնում է վիճելի (գիսաստղ, թե աստերոիդ), 3I/ATLAS-ը միանշանակ դասակարգվել է որպես գիսաստղ՝ շնորհիվ մոտ 25,000 կմ երկարությամբ կոմայի և պոչի առկայության, ինչը հաստատվել է Չիլիում, Արիզոնայում և Հավայան կղզիներում գտնվող աստղադիտակների դիտարկումներով:

Արդյո՞ք 3I/ATLAS-ը սպառնում է Երկրին
Կարող եք հանգիստ քնել. 3I/ATLAS-ը վտանգ չի ներկայացնում: Ներկայում օբյեկտը գտնվում է Երկրից 520 մլն կմ և Արեգակից 670 մլն կմ հեռավորության վրա՝ Յուպիտերի ուղեծրի ներսում: Երկրին նրա ամենամոտ մոտեցումը տեղի կունենա 2025 թվականի դեկտեմբերի 19-ին՝ 270 մլն կմ (1.8 աստղագիտական միավոր, կամ ա.մ.) հեռավորության վրա: Համեմատության համար՝ Երկրից Արեգակ հեռավորությունը կազմում է մոտ 150 մլն կմ (1 ա.մ.):

3I/ATLAS-ը նաև կանցնի Մարսից 30 մլն կմ հեռավորության վրա 2025 թվականի հոկտեմբերի 2-ին և կհասնի պերիhelion-ին (Արեգակին ամենամոտ կետը) 2025 թվականի հոկտեմբերի 29-ին՝ 210 մլն կմ (1.4 ա.մ.) հեռավորության վրա՝ շարժվելով ժամում մոտ 245,000 կմ արագությամբ: Դրանից հետո այն կլքի Արեգակնային համակարգը՝ վերադառնալով միջաստղային տարածություն:

Հնարավո՞ր է 3I/ATLAS-ը տեսնել գիշերային երկնքում
Հաշվի առնելով օբյեկտի պայծառությունը, մարդկանց մեծամասնության համար 3I/ATLAS-ը կմնա անտեսանելի առանց հատուկ սարքավորումների: 2025 թվականի հուլիսին օբյեկտը գտնվում է Հաշվիչի համաստեղությունում, հյուսիսային միջին լայնությունների դիտորդների համար ցածր՝ հարավային հորիզոնի վրա, մոտ 18.5 մեծության պայծառությամբ, ինչը 2.5 միլիոն անգամ ավելի խամրած է, քան Հյուսիսային աստղը: Նրա դիտարկման համար անհրաժեշտ է 150–200 մմ բացվածքով աստղադիտակ և CCD տեսախցիկ, իսկ օպտիկական դիտարկումների համար՝ մոտ 400 մմ բացվածքով աստղադիտակ:

«Արեգակին առավելագույն մոտենալու պահին օբյեկտը կարող է հասնել 11-րդ մեծության, ինչը այն կդարձնի հասանելի սիրողական հզոր աստղադիտակներով», - նշել է Մարկ Նորիսը: Դիտարկումները հնարավոր են մինչև 2025 թվականի սեպտեմբերի վերջ, որից հետո գիսաստղը կթաքնվի արևի լույսում: Այն կրկին կհայտնվի դիտարկումների համար 2025 թվականի դեկտեմբերին և հասանելի կլինի մինչև 2026 թվականի կեսերը:

Ինչու՞ է 3I/ATLAS-ը կարևոր գիտության համար
Միջաստղային օբյեկտները, ինչպիսին 3I/ATLAS-ն է, հազվագյուտ սուրհանդակներ են այլ աստղային համակարգերից: Նրանք կրում են տեղեկություններ գալակտիկայի հեռավոր անկյուններում մոլորակների ձևավորման գործընթացների մասին: Նրանց քիմիական կազմը կարող է պատմել, թե ինչպես են ձևավորվել մոլորակային համակարգերը և նույնիսկ հուշումներ տալ մեր Արեգակնային համակարգից դուրս կյանքի հնարավորության մասին:

«Այս օբյեկտները կրում են այլ աստղային համակարգերի քիմիական հետքեր: Նրանց ուսումնասիրությունը օգնում է հասկանալ, թե ինչպես են նյութերը ճանապարհորդում մոլորակային համակարգերի միջև», - բացատրել է Բարստոուն:

3I/ATLAS-ը հատկապես հետաքրքիր է իր չափերով և պայծառությամբ, ինչը թույլ է տալիս կատարել ավելի մանրամասն դիտարկումներ: Նրա ծագումը, ամենայն հավանականությամբ, կապված է Հաշվիչի բարակ սկավառակի հետ, իսկ բարձր արագությունը (մոտ 61 կմ/վ) և ռետրոգրադ ուղեծիրը (175 աստիճան թեքում) ցույց են տալիս գալակտիկայի կենտրոնից հնարավոր ծագում:

Հնարավո՞ր է նրա վրա տիեզերանավ ուղարկել
Ցավոք, 3I/ATLAS-ը չափազանց արագ է շարժվում՝ ընդհատելու համար: Նրա 68 կմ/վ արագությունը ժամանակակից տեխնոլոգիաներով առաքելությունն անհնար է դարձնում:

«Նման օբյեկտ ընդհատելու համար անհրաժեշտ է պատրաստի տիեզերանավ՝ արագ մանևրելու հնարավորությամբ», - նշել է Բարստոուն: Եվրոպական տիեզերական գործակալությունը մշակում է Comet Interceptor նախագիծը 2029 թվականի մեկնարկի համար, որը կարող է ընդհատել գիսաստղեր, սակայն նույնիսկ այն կարող է չհաշվի առնել միջաստղային օբյեկտների բարձր արագությունը:

Ինչու՞ ենք մենք սկսել գտնել միջաստղային օբյեկտներ
3I/ATLAS-ի հայտնաբերումը պատահական չէ, այլ աստղագիտական տեխնոլոգիաների առաջընթացի արդյունք: Ժամանակակից աստղադիտակները, ինչպիսիք են ATLAS-ը և Zwicky Transient Facility-ն, սկանավորում են երկինքը բարձր զգայունությամբ՝ թույլ տալով նկատել թույլ և արագ շարժվող օբյեկտներ:

Հատկապես կարևոր դեր է խաղում Չիլիում գտնվող Վերա Ռուբինի նոր աստղադիտարանը, որը իր աշխատանքի առաջին 10 ժամվա ընթացքում հայտնաբերել է ավելի քան 2000 նոր աստերոիդներ: 2025 թվականին սկսված նրա Large Synoptic Survey Telescope (LSST) ծրագիրը խոստանում է տարեկան գտնել մինչև 10 միջաստղային օբյեկտ:

«Մեր աստղադիտակները դառնում են ավելի լավը, և դա չի ազդում արտաքին Արեգակնային համակարգի վրա՝ մենք պարզապես սկսում ենք տեսնել այն, ինչ նախկինում բաց ենք թողել», - նշել է Էյնոն: Գիտնականների գնահատականներով՝ ամեն տարի Արեգակնային համակարգով անցնում է մոտ 7 միջաստղային օբյեկտ 3I/ATLAS-ի չափերով, սակայն մինչ վերջերս մենք չէինք կարողանում դրանք հայտնաբերել:

Ի՞նչ է սպասվում 3I/ATLAS-ին և մեզ ապագայում
3I/ATLAS-ն արդեն գրավել է Հարավային կիսագնդի խոշորագույն աստղադիտարանների ուշադրությունը, որտեղ այն ամենալավ տեսանելի է: Առաջիկա շաբաթներին, հատկապես 2025 թվականի հուլիսի 18-ից հետո, երբ Լուսինը կհեռանա երկնքից, գիտնականները կսկսեն ինտենսիվ դիտարկումներ՝ օգտագործելով այնպիսի աստղադիտակներ, ինչպիսիք են Ջեյմս Ուեբի տիեզերական աստղադիտակը և Վերա Ռուբինի աստղադիտարանը: Այս տվյալները կօգնեն ճշգրտել չափը, կազմը և գիսաստղի հնարավոր օրգանական միացությունները:

«Սա, հավանաբար, վերջին տարիների ամենահուզիչ աստղագիտական գտածոն է», - նշել է աստղագետ Սեմ Դինը Deep Random Survey-ից:

3I/ATLAS-ը ոչ միայն եզակի օբյեկտ է, այլև աստղագիտության մեջ նոր դարաշրջանի նախանշան: Վերա Ռուբինի աստղադիտարանի գործարկմամբ և ապագա առաքելություններով, ինչպիսիք են Comet Interceptor-ը, գիտնականները սպասում են միջաստղային օբյեկտների բացահայտումների ալիք: Հնարավոր է, շուտով մենք կտեսնենք 4I, 5I և նույնիսկ 42I, ինչպես կանխատեսում է Էյնոն:

Այսպիսով…
3I/ATLAS-ը երրորդ միջաստղային հյուրն է, որը ներխուժել է մեր Արեգակնային համակարգ, և հայտնի օբյեկտներից ամենամեծը: Հայտնաբերված 2025 թվականի հուլիսի 1-ին, այն արդեն դարձել է համաշխարհային ուշադրության օբյեկտ՝ շնորհիվ իր հիպերբոլիկ ուղեծրի, գիսաստղային բնույթի և այլ աստղային համակարգերի գաղտնիքները բացահայտելու ներուժի: Թեև այն վտանգ չի ներկայացնում Երկրին և անտեսանելի է անզեն աչքով, նրա ուսումնասիրությունը հզոր աստղադիտակներով խոստանում է նոր բացահայտումներ մոլորակների ձևավորման և, հնարավոր է, տիեզերքում կյանքի մասին: Վերա Ռուբինի աստղադիտարանի գործարկմամբ աստղագետները պատրաստվում են նոր միջաստղային հանդիպումների, որոնք կփոխեն մեր պատկերացումները գալակտիկայի մասին: Հետևեք այս տիեզերական թափառաշրջիկին՝ նա դեռ նոր է սկսում բացահայտել իր գաղտնիքները: